Door: K.M. Paulsen, 2024
Vanaf augustus dit jaar zijn we officieel sceptischer geworden over de technologieën om ons heen. Bij de officiële ministervergaderingen is het nu verplicht dat de telefoon achter slot en grendel gaat.[1] Het beleid dat al bij vergaderingen met gevoelige informatie in ambassades en consulaten wordt toegepast, wordt nu eindelijk ook in de landelijke politiek doorgevoerd.
In de maand van vakantie en bezinning, voordat de telefoons van scholieren op scholen in kluisjes en telefoontassen moeten worden opgeborgen, heeft de elektronische technologie opnieuw laten zien dat het de achilleshiel van onze samenleving is en niet alleen ons land, maar ook de wereld kan ontwrichten. In juli zagen we al dat de hele wereld door één verkeerde update in chaos kan verkeren: onzekerheden, lange rijen, oncontroleerbare identiteiten en onbruikbare systemen.[2]
De storing in augustus toonde wederom aan dat we ons niet volledig op digitale producten moeten vertrouwen.[3] Naar mijn mening moeten we digitale systemen als hulpmiddel en ondersteuning gebruiken, niet als voornaamste middel. Bovendien is het, in het geval van belangrijke gegevens die steeds vaker digitaal worden opgeslagen, verstandig om ook een papieren kopie of origineel te hebben.
Nederland ligt grotendeels onder zeeniveau en we hebben als land een uniek bestuursorgaan ontwikkeld dat zich specifiek bezighoudt met ons grootste natuurlijke risico: water. Er worden voortdurend nieuwe sluizen, dammen en versperringen gebouwd en afgravingen gedaan. Maar in het verre verleden hebben we veel overstromingen gehad door slecht onderhoud en verkeerde keuzes. Naast de noodzaak om ons aan te passen aan klimaatverandering, heeft het dijkensysteem in het algemeen ook een back-up. De “waker”, “slaper” en soms de “dromer” fungeren als vangnet: als de voorste dijk het begeeft, kan de volgende als vertraging dienen of de functie overnemen. Nu de digitale wereld steeds meer op de voorgrond treedt, stel ik voor om papieren documenten als back-up te blijven hanteren en onderhouden.
Begin september vond er in het Rijnmondgebied een grote stroomstoring plaats, waardoor naast 11 duizend huishoudens ook metrolijnen, goederentreinen, chemische fabrieken en zendmasten stilvielen of niet naar behoren functioneerden.[4] In het westen van de regio Rijnmond werd pijnlijk duidelijk dat, wanneer technologie uitvalt, niets meer werkt en het licht aan het eind van de tunnel letterlijk alleen daglicht is. Door het uitvallen van de masten was het verzenden van een NL-alert moeilijk of zelfs onmogelijk.[5] Er zijn serieuze vragen gerezen over onze kwetsbaarheid en veiligheid: zijn we bestand tegen sabotage? En kunnen we ons redden als de brandstof, batterijen en accu’s opraken? Een luchtalarm, dat 72 uur op een batterij kan functioneren, blijkt nuttiger te zijn dan een sms-bericht in geval van een storing.
In de landen om ons heen bestaan er scenario’s voor evacuaties en noodsituaties. In Japan leren basisschoolleerlingen al vroeg om onder tafels te schuilen bij een aardbeving en hogerop te vluchten bij een tsunamiwaarschuwing.[6] In de Verenigde Staten worden leerlingen in “Tornado Alley” voorbereid op tornado’s, en helaas krijgen Amerikanen ook steeds vaker evacuatie- of schuiloefeningen in geval van een schietpartij op school.[7] Hier in Nederland kunnen we ons prijzen dat we over het algemeen brandoefeningen hebben, maar het helpt niet veel als er een andere ramp gebeurt. We weten dan vaak niet wat we moeten doen en vervallen in chaos.
Het risico van chaos en onwetendheid vergroot de kans op “schijnveiligheid”. Tijdens mijn middelbare schoolperiode, toen de golf van aanslagen door Islamitische Staat door Europa ging, bedacht ik dat zelfs een brandoefening of een “per ongeluk” afgaand alarm een risico kan inhouden. Niemand leek te bedenken dat zo’n moment ideaal zou kunnen zijn voor het veroorzaken van chaos; bij een samengestroomde massa kan dit een uitgelezen kans voor een aanslagpleger zijn. Dit idee van risico werd waarschijnlijk mij ingegeven door de aanslag op het eiland Utøya in 2011, waar de als politieagent verklede Anders Breivik zijn gruweldaad pleegde. Nadat hij vanwege een aanslag in Oslo jongeren bijeen had geroepen om ze “op de hoogte” te brengen van de gebeurtenissen aldaar, begon hij om zich heen te schieten.[8] Een gebeurtenis die nog lang in de media zou blijven naklinken en een inspiratiebron voor andere aanslag(pogingen) kan worden geacht.
Persoonlijk ben ik voorstander van een zogenoemde back-upmaatschappij, waarin we gecontroleerd kunnen terugvallen op oudere systemen en iedereen weet wat er moet gebeuren bij natuurlijke of menselijke dreiging(en). Of het nu gaat om overstromingsgevaar, stroomuitval, een aanslag of een onverwachte oorlogssituatie: ons land zou al door het onverwachte in verwarring kunnen raken. Een verstoring van onze systemen, bewust of onbewust, zou ons nog kwetsbaarder maken. Het is niet voor niets dat men in de oudheid al zei: Si vis pacem, para bellum (Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog). Kennis, inzicht, (preventieve) voorbereiding en gerichte toepassing kunnen de factoren zijn die ons op tijd waarschuwen en ons helpen onvoorziene gevaren en risico’s te verkleinen, wat uiteindelijk onze veiligheid kan garanderen.
In een algemeen rapport van de Europese Commissie van 30 oktober wordt opgeroepen om als bevolking zowel burgerlijk als militair voorbereid te zijn op veiligheidsrisico’s…[9]
[1] https://nos.nl/artikel/2534184-telefoons-niet-meer-welkom-bij-ministerraad-om-veiligheidsredenen
[2] https://www.ncsc.nl/actueel/nieuws/2024/juli/19/wereldwijde-storing
[3] https://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/ook-gemeenten-ondervinden-gevolgen-storing; https://nos.nl/artikel/2534851-systemen-bij-overheidsdiensten-plat-door-storing-bij-ministerie-van-defensie
[4] https://www.rijnmond.nl/nieuws/1885664/grote-stroomstoring-trof-11000-huizen-chemiereuzen-europoort-en-de-metro
[5] https://www.rijnmond.nl/nieuws/1885725/mobiele-telefoons-hadden-geen-bereik-meer-door-stroomstoring-nl-alert-verstuurd
[6] https://web-japan.org/kidsweb/cool/20/202011_disaster-prevention-education_en.html
[7] https://ed-spaces.com/stories/braving-the-storm-shelter-guide-for-schools/; https://everytownresearch.org/report/the-impact-of-active-shooter-drills-in-schools/
[8] https://www.nrk.no/buskerud/flere-drept-i-skyting-pa-utoya-1.7723132
[9] https://nos.nl/artikel/2542643-overheden-en-burgers-eu-moeten-zich-beter-voorbereiden-op-noodsituaties