‘Met ons duurzame staal verbeteren we de manier waarop mensen in de hele wereld werken, leven en bewegen’, prijkt er aan de onderkant van de website van de in IJmuiden gevestigde staalfabrikant. Deze tekst lijkt echter meer een façade te zijn dan een daadwerkelijke belofte. Voor het bedrijf is het dit jaar erop of eronder.[1]
In 2024 kleurden de cijfers voor Tata Steel opnieuw diep rood. Het bedrijf moet ruim zestig miljoen euro gaan bezuinigen. De Europese staalmarkt is zwak, terwijl de import van goedkoop Chinees staal en hoge grondstof- en energieprijzen de druk verder verhogen.[2] Ondanks deze financiële klappen dreigt het bedrijf om een hele andere reden te verdwijnen. Het lapt de milieuvervuiling van de omliggende gebieden en de daarmee gepaarde gezondheidsschade voor omwonenden namelijk volledig aan zijn laars. Deze schade is al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw bekend, maar werd pas vorig jaar door feitelijk onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) helder aangetoond.[3] Met deze conclusie zou ieder weldenkend mens denken dat Tata Steel een keer wat zou doen aan zijn enorme schadelijke emissies naar de omgeving, die het risico op het krijgen van kanker en andere ziekten vergroten.[4] Het bedrijf trekt zich hier echter niets van aan en is daardoor al lang verwikkeld in een juridisch steekspel, waarbij de slotsom uiteindelijk faillissement zal betekenen en werknemers en omwonenden het nakijken zullen hebben.[5] Hier bovenop komt een andere klap die het bedrijf zal moeten verwerken. De toezichthouder heeft namelijk een ultimatum gesteld, waarbij dwangsommen tot 27 miljoen euro kunnen worden opgelegd, als schadelijke emissie richting de omgeving niet wordt teruggebracht. Daarmee is Tata Steel een nog grotere lege huls geworden dan dat het al was. Financiële tegenvallers kunnen op geen enkele wijze worden opgevangen, en milieuproblematiek wordt afgeschoven op anderen. Alle reddingspogingen ten spijt.[6]
Om toch de enorme kostenposten te kunnen financieren, is Tata van plan om de belastingbetaler te laten opdraaien. Daarvoor kloppen zij aan bij minister Hermans (VVD) van Klimaat en Groene Groei. Het gaat daarbij om een bedrag van ruim een miljard euro, dat door de overheid moet worden opgebracht. Hiermee kunnen de schadelijke grondstoffenvelden van de fabriek een overkapping krijgen, die ervoor moet zorgen dat uitstoot naar de omgeving wordt beperkt. Deze kosten lijken echter door het bedrijf flink te zijn verhoogd en vallen waarschijnlijk een stuk lager uit.[7] Om alsnog deze bedragen te kunnen ontvangen lijkt Tata Steel de politiek te chanteren door voor te sorteren op een sluiting, waarbij enige redding nog is dat het bedrijf in handen komt van de overheid. Een idee dat steeds vaker vanuit verschillende kanalen wordt geopperd.[8] Dit adagium is echter de grootste fout die de overheid kan maken, omdat Tata Steel haar kan gebruiken als een ongebreidelde geldstroom waarvoor de belastingbetaler zal moeten opdraaien. Dat blijkt onder andere uit een uitgelekte sheet van het bedrijf zelf waaruit op te maken valt voor welke kosten we vermoedelijk komen te staan:
Tata Steel schat dat de “benodigde publieke uitgaven” zullen variëren van “zal hoge compensatie vragen” tot “~€3 tot 4 miljard voor uitkoop, max ~12 miljard voor sanering, en ~€1 miljard voor sociaal plan vs baten uit eventuele nieuwe toepassing”. Dit zijn absurde bedragen. Het kan niet zo zijn dat een hele samenleving miljarden moet ophoesten om falend en laks bedrijfsbeleid te corrigeren. Bovendien getuigt het van onverantwoordelijkheid en immoraliteit om als bedrijf zo’n houding richting de samenleving aan te nemen.
Begrijp ons niet verkeerd: de transitie naar een duurzame, gezonde samenleving is een gezamenlijke inspanning, maar dit moet wel op een verantwoorde manier gebeuren. Subsidies in Tata Steel voor verduurzaming zullen een complete gok zijn, omdat de effecten ervan nog totaal onbekend zijn en de plannen nog niet berekend zijn op de toekomst [9]. De politiek houdt zichzelf hiermee voor de gek en komt voor de kostenposten van een zinkend schip te staan dat via staatswege zal moeten worden gefinancierd. Het is een illusie om te denken dat het bedrijf een rendabele vergroening zal doormaken die de tand des tijds zal doorstaan.
De situatie rondom Tata Steel laat zien dat de duurzame belofte van het bedrijf niet meer is dan een façade. Ondanks jarenlange financiële verliezen, een zwakke Europese staalmarkt en stijgende kosten door goedkope import en dure grondstoffen, blijft het bedrijf ook op milieugebied ernstig in gebreke. De gezondheidsschade voor omwonenden door schadelijke emissies is inmiddels onmiskenbaar aangetoond, maar Tata Steel lijkt dit probleem te negeren, wat leidt tot juridische conflicten en mogelijke faillissement risico’s.
Daarnaast probeert het bedrijf de overheid financieel onder druk te zetten door miljarden aan belastinggeld te eisen voor milieumaatregelen, terwijl het maar de vraag is of deze investeringen daadwerkelijk effectief zijn. Het vooruitzicht dat de overheid het bedrijf zou overnemen, betekent enkel dat de belastingbetaler opdraait voor een onderneming die zowel economisch als ecologisch op instorten staat. Tata Steel belichaamt een zinkend schip, waarbij elke poging tot redding een dure gok lijkt zonder garantie op succes.
[1] https://fd.nl/bedrijfsleven/1541374/voor-tata-steel-is-2025-een-beslissend-jaar#:~:text=Tata%20Steel%20staat%20in%202025,druk%20op%20toekomst%
[2] https://www.vraagenaanbod.nl/tata-steel-zet-in-op-extra-bezuinigingen-voor-toekomstbestendigheid/
[3] https://www.nrc.nl/nieuws/2023/09/22/rivm-omwonenden-tata-steel-hebben-grotere-kans-op-longkanker-en-een-lagere-levensverwachting-a4175201
[4] https://mobilisation.nl/assets/foundation-6/media/Emissies_Finaal.pdf
[5] https://waterstoftoepassingen.nl/is-tata-steel-ijmuiden-ten-dode-opgeschreven/
[6] https://havenstadijpoort.nl/
[7] https://www.nu.nl/klimaat/6331266/enorme-grondstoffenhal-tata-steel-gaat-miljard-kosten-moeten-ze-zelf-betalen.html
[8] https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/de-nederlandse-staat-moet-mede-eigenaar-worden-van-tata-steel, https://wnl.tv/2024/12/09/moet-de-overheid-tata-steel-redden-strategische-fabriek-binnen-je-grenzen, https://www.nporadio1.nl/nieuws/stand-nl/aefb3f3c-abb8-455e-8c71-017d377bfb5a/stand-nl-de-overheid-moet-tata-steel-redden
Auteurs: Daan van Voorst, Wout Trox.