Een historische uitspraak van de conservatieve meerderheid van het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft Donald Trump meer gegeven dan hij had gevraagd. Deze week verwierp het hof een uitspraak van een lager gerechtshof over de ‘immuniteit’ van een president voor handelingen binnen zijn constitutionele takenpakket. Met een meerderheid van 6 tegen 3 rechters werd de president brede immuniteit toegekend voor strafbare feiten tijdens officiële taken. Dit is een klap voor de federale rechtstaat, gebaseerd op principes van aansprakelijkheid en gelimiteerde autoriteit.
Presidentiële Immuniteit
Immuniteit is essentieel voor het functioneren van overheidsposten. Als een president aansprakelijk is voor elke wetsovertreding tijdens het uitvoeren van zijn taken, zou dit beslissingen vertragen en blokkeren. Obama kon bijvoorbeeld niet vervolgd worden voor het uitschakelen van Osama Bin Laden via ‘Seal Team Six’, een moeilijke maar noodzakelijke beslissing. Immuniteit geldt echter niet voor persoonlijke daden van de president, en hier ontstaat het probleem dat de conservatieven van het Hooggerechtshof hebben gecreëerd.
Het hof oordeelde dat niet alleen handelingen binnen de constitutionele sfeer immuniteit genieten, maar ook handelingen in de buitengrenzen van die sfeer, mits ze via officiële kanalen gebeuren. Dit betekent dat zolang de president crimineel handelt via officiële paden, hij immuniteit geniet. De test of immuniteit geldt is ook niet meer of het vervolgen van de misdaad een groter publiek belang dient dan de president zijn werk laten doen. De vraag is nu of het vervolgen van het straffeit aantoonbaar de president niet in de weg zal zitten van de uitvoering van zijn taken. Ook kan het motief van de president niet meegenomen worden in de overweging of een daad officieel is of niet. Dit gaat verder dan waar Trump’s advocaten om vroegen, namelijk dat de president eerst succesvol uit zijn positie gezet moet worden via ‘impeachment’ voordat een strafrechtelijk proces kan volgen.
Implicaties van de Rechtsregel
Wat betekent dit voor Trump en het presidentiële ambt in het algemeen? Het schrikbeeld van een president die de middelen van de uitvoerende macht gebruikt om politieke opponenten uit de weg te ruimen, is niet vergezocht. Stel je voor dat Biden tegen CIA-hoofd Joseph Burns zou zeggen Trump te laten omleggen. Dit zou presumptieve immuniteit genieten omdat het een officiële daad van de president is. Zelfs als het bevel tot moord geen immuniteit geniet, kan geen handeling binnen het presidentiële ambt als bewijs voor het onderliggende strafbare feit worden gebruikt. Of het echt zo extreem kan uitlopen, is nog maar de vraag, maar de huidige ‘aanname van immuniteit’ laat ruimte voor dergelijke scenario’s.
Watergate Gedachte-Experiment
Presidentiële immuniteit komt niet rechtstreeks uit de grondwet, maar uit de zaak ‘Nixon v. Fitzgerald’, waarin de president civielrechtelijke immuniteit geniet voor ambtshandelingen. Kijken naar eerdere en lopende rechtszaken zien we de voordelen van de nieuwe uitspraak voor Trump. Zolang een president maar officieel handelt, kan er een beroep gedaan worden op immuniteit. Zoals de uitspraak nu staat, zou je kunnen beargumenteren dat Nixon niets verkeerd had gedaan in het Watergate-schandaal als hij maar aan zijn ambt gelieerde mensen had ingezet.
Trump’s Lopende Rechtszaken
Wat Trump’s huidige rechtszaken betreft, is het twijfelachtig of er nog iets van komt mocht de uitspraak van het Hooggerechtshof overeind blijven staan. Bepaalde handelingen van Trump rondom de Capitoolbestorming kunnen niet meer vervolgd worden vanwege de brede immuniteit. Verklaringen bij het januari 6 comité van het Huis van Afgevaardigden tonen aan dat Trump druk uitoefende op het Departement van Justitie om de 2020 verkiezingen niet te erkennen. Deze gesprekken kunnen nu niet meer tegen Trump worden gebruikt.
Met een breed gehanteerde vorm van immuniteit is het onzeker of de ‘fake elector scheme’ van Trump nog vervolgd kan worden. Bij deze list probeerde Trump een valse groep kiesmannen een lijst met neptoezeggingen te laten certificeren. Ook dit alles zou immuniteit genieten, waardoor de zaak tegen Trump inzake de Capitoolbestorming uiteenvalt.
Ook zaken waar al uitspraken over gedaan zijn, zoals de New York-zaak tegen Trump, zijn potentieel niet veilig en kunnen op den duur worden teruggedraaid. Hoe de scheiding tussen persoonlijk en presidentieel ingevuld gaat worden in toekomstige toepassingen van de jurisprudentie, is nog de vraag, maar vooralsnog heeft deze uitspraak een grote klap gegeven aan de integriteit van het presidentiële ambt.
De Verenigde Staten zijn gebouwd op het idee dat wetten het land regeren, niet personen. Trump heeft tijdens zijn presidentschap geprobeerd dit te veranderen door rechters te nomineren die in hun interpretatie van de grondwet weinig aansprakelijkheid aan de president toekennen. Het is geen verrassing dat Trump op zijn eigen medianetwerk ‘Truth Social’ deze uitspraak een grote overwinning noemde. Hij is een stap dichterbij om vrijgepleit te worden van zijn verschillende rechtszaken en om, mocht hij de verkiezingen winnen, een presidentschap te claimen dat unitair is in plaats van gescheiden en waar hij niet gecontroleerd kan worden door de wetgevende en rechtsprekende macht.
Jesse Jacobs