De 8 oktober-aanval van Hamas op Israëlische burgers heeft implicaties voor internationale betrekkingen en doet spanningen tussen oude bondgenoten én vijanden weer oplopen. In deze korte duiding wil ik enkele van die spanningen aanstippen, gebaseerd op zoveel mogelijk feiten als de ‘fog of war’ ons toestaat.
Consequenties voor geopolitieke allianties
Om te beginnen, wil ik enig licht laten schijnen op de toenemende spanning tussen twee, misschien inmiddels al voormalige, bondgenoten. Het breken van de wapenstilstand tussen Israël en Palestina, meer specifiek tussen Israël en Hamas, legt hernieuwde druk op de relaties tussen Tel-Aviv en Moskou. Vladimir Poetin weigert de terroristische aanvallen van Hamas immers te veroordelen en schuift de schuld gemakshalve compleet naar de Verenigde Staten. Dus is de vraag waarom Poetin een belangrijke bondgenoot nu onder de bus gooit, en waarom dit een gevaar vormt voor de Westerse steun aan Oekraïne.
Verscheidene Russische staatscommentatoren maakten geen geheim van hun hoop voor de escalatie van Hamas jegens Israël. Dit omdat zo’n escalatie ertoe zou kunnen leiden dat Westerse machten, met name de VS, middelen uit Oekraïne weg moeten trekken. Er zit een kern van waarheid in deze Russische hoop en het is dan ook van belang dat het Westen, vooral de EU, zich goed realiseert waar de echte veiligheidsdreiging zit. Ook vanuit moreel perspectief hebben we dus de plicht om de opkomende Oekraïense democratie, in onze eigen regio, te helpen en te beschermen. Poetins sympathie voor Hamas en zijn pogingen tot escalatie van het conflict valt binnen zijn geopolitieke strategie om een coalitie van (tamelijk dubieuze) antiwesterse actoren te creëren. Het probleem voor Poetin, naast de vervreemding van Israël, is echter dat deze gelegenheidscoalitie instabiel is en daarom geen serieuze tegenhanger kan worden van westerse coalities.
De poging van Poetin om Netanyahu close te houden en tegelijkertijd een kloof tussen Israël en haar belangrijkste bondgenoot, de US, te slaan mislukt faliekant. Hier komen eerdere ergernissen van de Joodse staat nog eens bij. Neem de rechtvaardiging die Poetin gebruikt om zijn invasie in Oekraïne te rechtvaardigen, namelijk dat Oekraïne één grote congregatie zou zijn van antisemieten. Deze glasharde leugen is natuurlijk veelvuldig ontkracht door een stoet aan onderzoeksbureaus. Bovendien, zoals de ‘U.S. Department of State terecht opmerkte, is relativering van antisemitisme, door het huidige Oekraïense regime met de Nazi’s te vergelijken, is in zichzelf juist een vorm van antisemitisme, al was het maar omdat dergelijke relativeringen diep beledigend zijn voor de slachtoffers van de Holocaust. Een Joodse staat als Israël kan zulk relativisme uiteraard niet waarderen, noch tolereren. Dit, opgeteld bij de weigering om Hamas’ terreur te veroordelen laat het Israëlische regime en volk zien dat Poetin’s zogenaamde strijd tegen antisemitisme hypocriet, leeg en opportunistisch is.
Dan het conflict zelf.
Tot zover de ‘soft alliance’ die zwaar onder druk kwam sinds 8 oktober. Maar de escalatie van Hamas toont ook hoeveel machtige vijanden Israël sinds haar ontstaan in de ogen kijkt. Het is belangrijk te erkennen dat Israël een belangrijke rol heeft in de constante conflicten. Hamas haalt nu eenmaal veel steun uit het feit dat veel Palestijnen als derderangsburgers worden behandeld in deze regio. Helaas, als de pro-Palestina demonstraties en verslaggeving iets duidelijk maken over het discours rond het conflict, dan is het wel dat velen er niet in slagen om kritiek op Israëlische expansie en humanitaire schendingen los te koppelen van een de facto steun voor Hamas. Pseudo-rechtvaardigingen van Hamas, zoals dat de aanval verklaard kan worden door de diepe trauma’s die Palestina heeft opgedaan dankzij Israël, slaan elke plank mis. Dezelfde mensen zouden het immers nooit omdraaien door te stellen dat Israëls grensoverschrijdende gedrag richting Palestina verklaarbaar is uit de trauma’s die Israël sinds de 6-daagse oorlog richting Arabische wereld opliep. Logica, zo heb ik overgehouden aan mijn kortstondige filosofiestudie, werkt immers twee kanten op. Zo niet, dan klopt hij niet. Zo eenvoudig is het.
Feit is dat Israël de Gazastrook helemaal niet wil hebben. Er valt niet veel voor ze te halen daar. Maar het is wel hun belang dat iemand daar de strapatsen van Hamas checkt. Dat is precies waarom Israël, als onderdeel van de Camp David Akkoorden in 1978, probeerde om de Gazastrook aan Egypte toe te wijzen. Het is natuurlijk waar dat er naast nationale veiligheidsmaatregelen een bepaald dedain is in de Israëlische staat richting Palestijnse soevereiniteit, maar het idee dat uitbreiding van Israël louter expansionisme is, klopt ook weer niet. Als we kijken naar de verandering van de grenzen tussen Israël en Palestina de afgelopen decennia, dan vinden de grote verschuivingen telkens plaats na conflicten geïnitieerd door Palestina met hulp van andere Arabische landen. Denk bijvoorbeeld aan de ‘zesdaagse oorlog’, de ‘Yom Kippur oorlog’ en de ‘Libanese oorlog’. Deze conflicten hebben enorm bijgedragen aan de uitbreiding van Israël, zowel qua land als geopolitieke macht in de regio. En hoe je het ook went of keert, het militaire aspect van deze conflicten is steeds begonnen vanuit Palestina en haar sympathisanten. Geeft dit Israël een morele ‘green card’ om te doen wat ze willen in Palestijns grondgebied? Nee, natuurlijk niet. Maar ik wil de scandeerders van ‘from the river tot the sea’ er op wijzen dat de Arabische wereld zelf de hand had in het kwijtraken van grondgebied aan Israël, door dit land constant te belegeren en door elk akkoord af te wijzen.
Israël heeft fouten gemaakt in de initiële steun die ze aan Hamas gaven, maar ook zonder die fouten zou het huidige Hamas bestaan. Hamas is, onder aan de streep, een proxy-wapen dat door machtige actoren in de regio wordt gebruikt voor geopolitieke en religieuze redenen. Eén van de redenen dat de IDF (Israëli Defense Force), er zeer waarschijnlijk niet in gaat slagen om Hamas uit te roeien, is dat de top van de beweging, zoals Ismael Haniyeh, comfortabel en veilig in landen als Qatar zit. De politieke en materiële steun van Qatar en Iran maakt het op zichzelf al onmogelijk om Hamas echt van de kaart te vegen. Hier staat tegenover dat de geschiedenis bewijst dat Israël geen wapenstilstanden of vrede bereikt door passief optreden. De vrede met Egypte bijvoorbeeld of de relatief stabiele relaties met Jordanië, zijn pas gerealiseerd nadat Israël haar laarzen zo ongeveer in Cairo had tijdens de Yom Kippur oorlog, en de Arabische Unie al verscheidene nederlagen had bezorgd. Dit bevestigt het idee dat passief optreden en ‘verzoeningspolitiek’ juist niet stabiliteit oplevert in de regio. Zeker niet in geval van Hamas.
Dit zou een korte duiding worden, had ik beloofd, maar het onderwerp is zo breed dat het toch een lange zit werd. Sorry! Maar goed, onderaan de streep lijkt een tweestaten-oplossing de enige mogelijkheid voor vrede, want de Arabische wereld (Iran, Syrië, Pakistan, etc.) hebben keer op keer laten blijken dat Israël van de kaart geveegd moet worden. De ‘één-staatoplossing’ gaat nooit werken, aangezien Palestijnen en Israëliërs altijd hun vertegenwoordigers zullen pushen om de ander naar het leven te staan. Een massieve cultuurverandering in de regio is noodzakelijk. Alleen dan kunnen partijen zoals Hamas eindelijk uitsterven. En alleen dan kunnen serieuze onderhandelingen over de wederzijdse leefruimte beginnen.