In een tijd waarin geopolitieke spanningen en territoriale geschillen de wereldorde beïnvloeden, werpt het opkomende parallellisme tussen Taiwan en het complexe conflict tussen Rusland en Oekraïne intrigerende vragen op. Kan Taiwan voor China worden wat Oekraïne voor Rusland is? Is deze veel beloofde inval aannemelijk? Hoewel de vergelijking niet perfect is, zijn er zeker overeenkomsten, zowel economisch als geopolitiek.
De meest voor de hand liggende overeenkomst hierin is dat beide landen op zoek zijn naar nationale eenheid. Waarbij Rusland zich vasthoudt aan het idee van een verenigd Groot-Rusland zoals in de Sovjettijd, waar Oekraïne deel van uitmaakte. China streeft naar een “hereniging” met Taiwan als een niet onderhandelbare prioriteit. Het streven naar nationale eenheid, geworteld in historische claims, vormt de basis van beide territoriale conflicten. Het huidig conflict in Oekraïne is met een gedempt startschot begonnen met de inname van de Krim in 2014 en de oorlog die al speelde in de Oost-Oekraïense oblasten Donetsk en Loehansk. Voor China speelt de spanning zich af rond de Zuid-Chinese zee en over het eiland Taiwan. China claimt die zee op basis van een kaart uit 1947 wat de Volksrepubliek China (in wording) heeft gepresenteerd. China beschouwt Taiwan als een afvallige provincie. Dit komt doordat net na de Tweede Wereldoorlog een burgeroorlog uitbrak in China tussen de communisten en de nationalisten. Zowel de communisten als de nationalisten hebben tegen de Japanners gevochten. De nationalisten verloren de burgeroorlog. Voornamelijk omdat de nationalistische kamp het meest hebben geleden door de Japanse invasie. De communisten maakten vooral gebruik van guerrillatactieken, waarbij aangevallen werd met kleine verscholen eenheden. De tactiek is doeltreffend met een kleine legereenheid, waardoor je niet veel manschappen verliest. De nationalisten hebben zich teruggetrokken naar het eiland Formosa, het huidige Taiwan en hebben daar zelf een eigen regering opgezet. Het huidige China gaf in 2019 een signaal af, door middel van een lijst met ‘goede voornemen’. In deze voornemen staat in oorlogstaal dat het tijd wordt voor hereniging met de afgevallen ‘provincie’.
Een ander opvallend aspect is de rol van externe factoren. In het Oekraïense conflict reageerde de internationale gemeenschap verdeeld. Vooral Westerse landen betuigen ‘onafgebroken’ steun in vorm van wapen- en economische pakketten aan Oekraïne, en door de soevereiniteit van het land te benadrukken. Rusland wordt voornamelijk stil gesteund door vaak niet-Westerse landen. China, Noord-Korea, India en een aantal Afrikaanse landen vormen samen een blok. Een soortgelijke situatie tekent zich af in Oost-Azië, waar de Verenigde Staten en westerse landen zich aan de zijde van Taiwan scharen, terwijl China zijn recht op territoriale integriteit benadrukt. Taiwan haar soevereiniteit ligt eigenlijk sinds haar ontstaan controversieel. Er zijn maar 15 landen wereldwijd die Taiwan formeel erkennen. Hierbij gaat het om kleine landen met een vergelijkbaar kleine economie, zoals: Nauru, Tuvalu, Palau en de Marshall Eilanden. Binnen in Europa is er maar één land dat Taiwan erkent en dat is Vaticaanstad. Het niet erkennen van Taiwan is voor landen vaak een economische reden. Veel landen zijn economisch afhankelijk van China geworden en door Taiwan te erkennen zou China economische en politieke banden direct verbreken.
Voor de keuze van een volledig conflict, spelen economische belangen een sleutelrol. Zowel Rusland als China zijn tot zekere zin economisch afhankelijk van Oekraïne en Taiwan. Deze belangen kunnen zowel de geopolitieke spanningen vergroten en als een katalysator werken voor escalatie van een militairconflict. Voor Taiwan geldt dit voorbeeld meer. De microchip fabrikant TSMC, gevestigd in Taiwan, maakt 60% van alle computerchips wereldwijd, waarvan 90% van de geavanceerdste soort. Deze chips zijn over de wereld erg gewild. China vormt daarop geen uitzondering. TSMC wordt het “Siliconen schild” genoemd vanwege de Chinese afhankelijkheid van microchips voor hun industrieën. Rusland is minder afhankelijk van Oekraïne op een industrieel gebied, maar wel tot zekere hoogte als het gaat om vruchtbaar landbouwgrond. De economische gevolgen van de mislukte inval zijn erg groot voor Rusland. Na 12 sanctiepakketten heeft de Russische economie het behoorlijk zwaar. 300 Miljard euro aan Russische reserves staan geblokkeerd, volgens het Internationaal Monetair Fonds is het bruto binnenlands product van Rusland in 2022 met 2.1% gezakt en voor 2023 wordt het op zo’n 2.5% geschat.
De energiesector is in Rusland erg groot en lijkt, ondanks de inval, een steunpilaar te zijn voor de Russische economie, hoewel het wel te maken heeft met een enorme krimp. Uit de cijfers van het Internationaal Energieagentschap blijken de inkomsten, die Rusland uit olieopbrengsten haalt, met een kwart gedaald vergeleken met begin 2022. De daling was daarna ruim 40%.
Mocht China de knoop doorhakken en voor een invasie van Taiwan kiezen, dan zal deze ook worden begroet met behoorlijke economische sancties. Deze zijn voor China misschien nog problematischer dan voor Rusland. Rusland heeft voor een lange tijd economische reserves opgebouwd, waarvan veel los kapitaal via de Russische centrale bank en exporteert vooral energie, gas en olie. Deze exportproducten vallen buiten de sancties en de vraag blijft aanwezig vanuit Europa. De export van deze producten naar Europese landen hield voor lange tijd vast en zit op dit moment nog op zo’n 8%. Buiten Europa heeft Rusland ook veel landen als handelspartners die Russische energie, in de vorm van olie en gas, opkoopt. China is met export een heel ander verhaal. Niet alleen is China meer afhankelijk van het westen, maar ook exporteren ze meer goederen zoals plastic producten, elektronica en delfstoffen. Sancties tegen het Chinese export gaat desastreuze gevolgen hebben voor China.
De militaire dimensie mag niet overgeslagen worden, terwijl Rusland de keuze heeft gemaakt om Oekraïne te gaan onderwerpen, houdt China het nu nog op psychologische oorlogsvoering door puur militaire druk uit te oefenen op Taiwan. Iets wat Rusland ook deed voor de invasie in Oekraïne. Het meest voor de hand liggende verschil is natuurlijk dat Taiwan een eiland is en Oekraïne voornamelijk een grondoffensief moet leiden. De invasie van Oekraïne is uitgelopen tot een lange, bloederige, uitputtingsoorlog. Waarbij de loopgraaf opnieuw is uitgevonden. Beide zijden verliezen veel mensenlevens en materiaal. De oorlog lijkt hiermee ook vast te zijn gelopen. Oekraïne komt hiermee het meest negatief uit, doordat het land afhankelijk is van Westerse steun. Als voorbeeld is dat te zien in de Verenigde Staten, waarbij de senaat een groot steunpakket heeft geblokkeerd. Teruglopende steun aan Oekraïne zien we ook in Europa, door de hernieuwde opkomst van extreemrechtse partijen die meer zetels trekken. Deze partijen zijn vaak niet heel enthousiast om Oekraïne zowel economisch als militair te ondersteunen. Rusland is hiermee in het voordeel gekomen. Samen met een hernieuwde aanvoer van munitie en manschappen worden de duimschroeven in Oekraïne verder aangevoerd.
Taiwan zelf bestaat uit twee delen, op de westerse helft woont het merendeel van de Taiwanese bevolking en is relatief vlak. De oostelijke helft bestaat uit hoge bergen. Buiten de plaats Hualien, is er relatief weinig bevolking. Als China overgaat tot het binnen vallen van Taiwan, dienen ze eerst het probleem te forceren om grondtroepen het land binnen te krijgen. Dit probleem zal waarschijnlijk worden ondermijnd doordat China veel zware raketten op Taiwan heeft gericht en kan met haar luchtmacht de marine enige vormvan bescherming bieden.
Wanneer we de vergelijking maken tussen Taiwan en het conflict tussen Rusland en Oekraïne, komen er vragen naar boven over geopolitieke spanningen. Beide situaties zijn gekenmerkt door territoriale geschillen en het streven naar nationale eenheid op basis van historische claims. Externe steun verschilt, met westerse landen die Oekraïne steunen en niet-westerse landen die Rusland steunen. Taiwan is van cruciaal belang voor de economie, vooral vanwege haar rol in de productie van computerchips. Er zijn militaire strategieën die verschillen, waarbij China momenteel psychologische druk uitoefent op Taiwan zonder een rechtstreekse invasie, terwijl Rusland Oekraïne is binnengevallen. De geografie van Taiwan is een uitdaging voor een eventuele Chinese invasie. Dit betekent echter niet dat Taiwan het zonder westelijke steun zou kunnen redden, dus het is van uiterst belang dat de EU en de VS kijken welke middelen tegen Rusland goed gewerkt hebben en hoe die toepasbaar zijn op China. Tevens moeten we ons goed bewust maken van de verschillen tussen de conflicten en welke nieuwe middelen uit de gereedschapskist gehaald moeten worden. Een voorbeeld hiervan is de Chips-act van de Biden administratie die exacte onze economische zwaktepunten ten opzichte van China precies aanpakt. Zoals Sun Tzu terecht zei: ‘’ken je zelf en je vijand dan hoef je de resultaten van 100 veldslagen niet te vrezen’’.
Stephan van der Linden
JOVD Groningen 2024